บรรเลงเพลงพิธีกรรม

รศ.ณรงค์ชัย ปิฎกรัชต์  

          กาลครั้งหนึ่งนานมาแล้ว  เมื่อมีการประกอบพิธีไหว้ครูดนตรีที่สถาบันการศึกษาดนตรีแห่งหนึ่ง  วงปี่พาทย์เครื่องใหญ่วงหนึ่งบรรเลงเพลงที่คุณครูผู้ทำพิธีเรียกเมื่อท่านกล่าวคำบูชาครูจบลงของแต่ละช่วงตอน  ระนาดเอกผืนไม้ชิงชันที่กร่อนร่องเห็นเสี้ยนตามแนวกลางผืนเพราะได้ผ่านไม้แข็งกวาดตีมาอย่างโชกโชน  ระนาดผืนนั้นเริ่มสะเทือนพลิ้วอีกครั้ง  เมื่อนักระนาดเอกซึ่งเป็นนักศึกษารุ่นใหญ่บรรเลงเพลงตามการเรียกเพลงหน้าพาทย์ของคุณครูผู้ทำพิธี  นักดนตรีเริ่มการตีกรอ ตีเก็บ  ถ้าการดำเนินกลอนเพลงเหมือนเมื่อปีกลายหรือปีก่อนๆ ก็น่าจะไม่ต้องกล่าวถึง  แต่การดำเนินกลอนในวันนี้ออกแนวเก็บขยี้  โลดไล่ไปตามลีลาเพลง อย่างรุกเร่ง  ให้ความรู้สึกที่รุกเร้า แสดงความไหวของนักระนาด  วิธีการบรรเลงเช่นนี้ทำให้คุณครูดนตรีผู้ใหญ่หลายท่านที่เข้าร่วมพิธี  รวมทั้งหัวหน้าครูของครูด้วย  ท่านหันไปมองวงบรรเลงอย่างตั้งใจ  สีหน้าไม่บ่งบอกว่าท่านพอใจหรือไม่พอใจกับความสามารถในการบรรเลงของนักระนาดรุ่นใหญ่ผู้เป็นศิษย์

          วันรุ่งขึ้นตรงกับวันศุกร์  คุณครูผู้ใหญ่ที่เป็นหัวหน้าครูของครู  ได้ประชุมนักศึกษาดนตรีและนักเรียนดนตรีรุ่นน้องด้วย  คุณครูท่านกล่าวคำชื่นชมกับความตั้งใจในการปฏิบัติหน้าที่ของนักดนตรีทุกคนในวงเมื่อวันวาน  ทำให้รอยยิ้มปรากฏของนักดนตรียิ้มด้วยความปลื้มใจ  รวมทั้งนักศึกษาและนักเรียนดนตรีคนอื่นๆ ที่นั่งพับเพียบอยู่ในห้องดนตรีนั้นด้วย  คำชมเป็นคำที่ให้พลังแก่ศิษย์  เหมือนรางวัลของความสำเร็จ   จากคำลอยของคำชมเว้นว่างสักครู่หนึ่งจึงมีเสียงเปล่งออกมาจากคุณครูว่า  แต่ ... แต่ไม่ใช่การตีระนาดที่เป็นไปเพื่อประกอบพิธีกรรมอย่างพิธีไหว้ครู เพราะวิธีการเช่นนั้นผิดแนวเพลง ไม่ถูกต้องด้วยกาลเทศะ การตีระนาดที่เธอตีนั้นเป็นการแสดงฝีมือ  แสดงความรู้ความสามารถของนักดนตรี   

          พิธีไหว้ครูเป็นพิธีศักดิ์สิทธิ์ที่ต้องการบรรยากาศความขลัง  กลอนเพลงที่ผูกไว้กำหนดให้ตีเป็นช่วง  ตามอารมณ์เพลงที่จินตนาการไว้  อารมณ์เช่นนี้ต้องคงไว้  ไม่ดำเนินกลอนให้โลดโผน  น้ำหนักของเสียงที่สร้างเสียงเป็นสิ่งจำเป็น  แนวของฆ้องวงใหญ่ที่เรียกว่าลูกฆ้องต้องเด่นลอยแทรกเสียงทำนองของเครื่องดนตรีชนิดอื่นๆ  เพราะถือว่าเป็นเสียงที่เกี่ยวข้องกับพิธีกรรมและจิตใจของผู้อยู่ในมณฑลพิธี  ลูกฆ้องที่ตีกลอนห่างตามเนื้อเพลงและย้ำหนัก  เสียงที่ดังออกมาย่อมก่อให้เกิดความกังวานเป็นใยเสียง  เสียงที่ลอยดังกังวานนี้เมื่อผสมผสานเข้ากับเสียงโหยหวนของปี่ใน  ก็จะช่วยให้อารมณ์เพลงมีความเหมาะสมกับความเป็นเพลงพิธีกรรม  ระนาดเอกมีแนวกลอนบังคับ  บางช่วงให้ตีกอดลูกฆ้อง บางช่วงเมื่อถึงควรเน้นน้ำหนักเสียงต้องทำ เพราะสอดคล้องกบจุประสงค์ของทำนองเพลง

          คำอธิบายของคุณครู  ไม่แสดงความรู้สึกว่าท่านไม่พอใจ  ไม่แสดงอาการดุ  เหมือนทุกครั้งที่ท่านดุ  ดุจนนักศึกษากลัว  แม้ว่ารักเคารพก็ผสมปนกัน คำอธิบายครั้งนี้จึงดูจริงจัง  ถ้อยคำที่ยกมาอธิบายมีตัวอย่างเสริม  จึงช่วยให้เกิดความเข้าใจอย่างชัดเจน เป็นหลักวิชาการดนตรีไทยที่ต้องจดจำ  และเป็นวิธีสอนที่ไม่ทำลายความเชื่อมั่นของนักศึกษาดนตรี      การที่ท่านไม่แสดงออกอาการดุต่อหน้าผู้เข้าพิธีเมื่อวันวานซึ่งมีคนจำนวนเกือบสองร้อยคน  เมื่อแรกนั้นต่างก็คิดกันว่าคุณครูท่านคงชอบ  จึงขยี้ทั้งกลอนเพลงและอารมณ์ดังประหนึ่งการเล่นแนวเพลงเสภา  วงบรรเลงก็ขานรับกันด้วยไม่เข้าใจปรัชญาของเพลงพิธีกรรม

          เพลงหน้าพาทย์ในพิธีไหว้ครู  เป็นเพลงพิธีกรรม  มีนัยของการน้อมบูชา  เน้นย้ำความขลัง ความศักดิ์สิทธิ์  มีลำดับขั้นตอนของอาการกิริยาที่จินตนาการขึ้น  เพื่อการอัญเชิญครู  เพื่อรับครูเข้าสู่มณฑลพิธี  เพื่อการชุมนุมครูในมิติของความเป็นสิริมงคล  มาร่วมอำนวยพร  รับเครื่องสังเวยกระยาบวช เสียงเพลงที่วงปี่พาทย์บรรเลงเพลงพิธีกรรมจึงมีบทบาทในการเป็นสื่อเชื่อมโยงองค์ประกอบที่กำหนดในบรรยากาศเช่นนั้นให้สมบูรณ์ 

--------------------------------------------------